قدس آنلاین- برای من جالب است که برخی از دانشگاه‌های ایران به‌خوبی قوانین جهانی را در زمینه ترجمه و انتشار کتاب رعایت می‌کنند و در مقابل برخی دیگر نه. برای خود من این تناقض کمی عجیب است اما درنهایت برایم قابل قبول و پذیرفته نیست که وضعیت ترجمه غیرقانونی کتاب در ایران در وضعیت فعلی باشد.
آقایان وزیر در دیدارهایی که داشتیم به من قول مساعد داده بودند که این وضعیت تغییر می‌کند و ماجرای کپی‌رایت در ایران حل می‌شود اما هنوز شاهد دو رویکرد متفاوت در این زمینه در ایران هستیم. درست است که ایران عضو معاهده کپی‌رایت نیست اما این دلیل نمی‌شود که به این بهانه کتاب‌های ناشران جهان بدون اجازه ترجمه شود.
من واقعاً نمی‌فهمم چطور ممکن است کتابی که روز دوشنبه در ایالات‌متحده منتشر شده روز چهارشنبه در ایران ترجمه غیرقانونی شده و روانه بازار می‌شود. من قبول دارم که این مسئله در زمره قوانین داخلی ایران است اما اجرای آن در حال محقق شدن با تأخیر بسیار زیادی است.
با این حال این سخنان کولمن پاسخی نگرفت و همه حضار مستمع این سخنان بودند و حتی عکس شهرام‌نیا مدیر غرفه ایران در حال تصویربرداری با موبایل از آقای کولمن منتشر شد، با این حال حسینی‌نیک مدیر انتشارات مجد که از بانیان جلسه بوده است یک‌روز بعد سخنانی را منتشر کرد و مدعی شد این سخنان را در پاسخ به سخنان کولمن گفته است:
«۱- وضع تحریم‌ها و گسترش دامنه آن به حوزه کتاب و علم و دانش به‌دلیل آنکه نقض حقوق مسلم بشری محسوب می‌شود، مانع از پذیرش کپی‌رایت توسط ایران است. امروز ناشران ما با علم به اینکه الزامی به کپی‌رایت ندارند، آمده‌اند فرانکفورت تا با پرداخت رایت کتاب خارجی، اجازه ترجمه یا بازچاپ کتاب‌هایی را بگیرند ولی با مخالفت ناشران بزرگ خارجی و بخصوص ناشران آمریکایی به بهانه تحریم مواجه شده‌اند.
۲- پذیرش کنوانسیون‌های بین‌المللی برای همه کشورها داوطلبانه است و اجباری نیست. عدم‌پذیرش یک کنوانسیون به‌معنای تخطی یک کشور نیست تا بتوان به مردمش بگویند دزد! هر کشوری حق دارد شرایط داخلی خودش را مورد بررسی قرار دهد و منافع خودش را در پذیرش کنوانسیون‌ها درنظر بگیرد.
۳- ایران در حدود پنجاه سال است که دارای قانون کپی‌رایت می‌باشد و این قانون بر اساس کنوانسیون برن تنظیم شده است بجز یک ماده که شرط کرده برای حمایت از حقوق مادی یک اثر باید برای اولین‌بار در ایران منتشر شده باشد. اگر آثار خارجی به‌طور همزمان در ایران هم منتشر شوند، مشمول این ماده خواهند شد و از حمایت قوانین داخلی ایران نیز برخوردار می‌گردند.»
سعید عابدینی مدیرعامل انجمن ناشران بین‌المللی ایرانیان نیز در واکنش به سخنان حسینی‌نیک گفت:
«جناب حسینی‌نیک! چه شد که آقای کولمن بدون درنظر گرفتن شأن و سمت خود در عرصه نشر بین‌المللی از عبارت بسیار زشت THIEF یا همان «دزد» برای خطاب قرار دادن ناشران ایرانی استفاده نمود که علی‌رغم مشکلات و اتفاقات روی‌داده پیش از این درخصوص کپی‌رایت بی‌سابقه بود؟ به زبان ساده‌تر شما چه گفتید که این‌گونه پاسخ شنیدید؟ این جلسه بر اساس چه نیازی و چگونه در غرفه کتاب جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت؟ و ناظر بر این جلسه که بود؟ اطمینان دارید که به اصول مذاکرات در سطح بین‌المللی واقف بوده‌اید؟ یا ناشیانه دنبال اسم و رسم رفتید و این شد عاقبت؟
بهتر نبود اساساً این جلسه تشکیل نمی‌شد و یا حول موضوع دیگری برگزار می‌گردید؟ کدامین بازرگان کتاب در این افتضاح فرهنگی دخیل بوده است؟
آیا وقتی شما به نمایندگی از سوی ناشران یک کشور خود را مختار در پذیرش یا عدم‌پذیرش کنوانسیون برن عنوان می‌کنید و تفاسیر محیرالعقولی که تاکنون به ذهن احدی از ماخلق‌الله نرسیده از متن آن ارائه می‌کنید که هیچ نیتی جز جنجال‌آفرینی و غرض‌ورزی و تخریب همکاران من در آن نیست و یا خوشبینانه‌تر و با توجه به پاسخ‌های متعدد و مستدل مدیرعامل محترم اسبق انجمن که همواره به بهانه‌های واهی از پاسخ دادن به آن استدلال‌های فنی فرار کردید، درک درستی از مفهوم آن ندارید و در عین حال همه‌جا خود را به‌عنوان دانشمند حقوق و حقوق نشر معرفی می‌کنید، طرف مقابل چگونه خواهد اندیشید و ما را با توجه به عملکرد گذشته و بیانات شما چگونه در ذهن تداعی خواهد نمود؟
وقتی تمام همت و نیت شما و آقای پایدار (به نمایندگی از سایر هم‌قطاران) چه در ضیافت شام آقای کولمن در تهران و چه در جلسه فرانکفورت، تخریب هم‌وطنان است، عملاً شما هم گریزی جز دزد خطاب نمودن ناشران ایرانی و متعاقباً ملت ایران قرار نداده‌اید و هم میدان را باز نمودید و در این زمینه مسئول و موظف به عذرخواهی هستید و نسبت دادن حرفهای ناشایست آقای کولمن، به نمایندگان ناشران بین‌المللی، آب تطهیر شما نمی‌شود چراکه سال‌ها قبل‌تر از اینکه شما هوس فعالیت بین‌المللی کنید، همکاران من با انواع این اشخاص در ارتباط بوده‌اند و فعالیت اخلاق‌مدارشان جز مزید آبرو و اعتبار برای ایرانیان چیزی نداشته است و از قضا دیدار از ایران مطرح‌شده در سخنان آقای کولمن، به زمانی برمی‌گردد که ایشان با هماهنگی اتحادیه به ایران آمد و رفت و همکاران من هیچ نقش و مذاکره‌ای در پس و پیش آن و درخصوص این موضوعات نداشته‌اند.
این سخنان تند و تیز باعث شد مریم رونق نیز که در جلسه با کولمن حاضر بوده این چنین واکنش نشان دهد و درصدد توجیه قضایا بربیاید:
«جلسه دیروز نشستی بود برای باز کردن باب گفت‌وگو و امیدواریم که ادامه هم پیدا کند. چراکه فقط از راه باز کردن راه این گفت‌وگوهاست که طرفین بالاخره شرایط یکدیگر را درک می‌کنند. نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که تمام اتفاقات و همه از نوع خوب در عرض ۴۵ دقیقه بیفتد- هر چقدر که قبلش هم از راه دور هماهنگی‌ها و مذاکراتی انجام شده باشد.
دوستانی که درمورد موضع‌گیری‌های IPA سؤال دارند، می‌توانند به سایت IPA و Twitter های IPA و خود آقای کولمن مراجعه کنند. هر دو طرف بحث دیروز در نکات خیلی ظریفی حق دارند.
اگر بخواهیم مشکلات نشر ما حل شود، باید بتوانیم انتقادها را هر چقدر هم شدید کمی به جان بخریم و کمی ملایم با مسائل برخورد کنیم. اگر می‌خواهیم کسی هم شرایط ما را درک کند، باید به او اجازه حرف زدن بدهیم تا در مقابل و طی فرآیندی او نیز به ما اجازه حرف زدن بدهد و با گوش شنوا پذیرای مشکلات ما باشد.»
محسن کفاشی ناشر هم این‌چنین به اظهارات میشل کولمن واکنش نشان داد:
«نکته مهمی در جلسه امروز غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت از سوی آقای کولمن رئیس اتحادیه بین‌المللی ناشران مطرح شد. ایشان گفت مطلع شده است یک کتاب آناتومی روز دوشنبه در آمریکا منتشر شده و روز چهارشنبه به‌صورت دیجیتال و غیره در ایران در دسترس است (نقل به مضمون -تقریباً شبیه عین)
سؤال من از همکاران اینست که چه فرد یا افرادی و با چه نیتی این اطلاعات را صرف‌نظر از درستی یا نادرستی آن به ایشان داده‌اند تا این‌چنین ذهن وی را مسموم و تحریک به ادبیات توهین‌آمیز کنند. باید به این نکته توجه کرد که پذیرش کنوانسیون برن داوطلبانه است و تا قبل از پذیرش و عضویت در آن معاهده کشورها فقط ملزم به رعایت قوانین داخلی خود هستند.»
نکته مهم در سخنان کفاشی و عابدینی این است که چه کسانی به کولمن اطلاعات دقیق می‌دهند که این‌چنین از چاپ یک کتاب به فاصله دو روز در ایران خبر دارد. رابط‌های داخلی با اتحادیه‌های جهانی چه کسانی هستند و کدام طیف افراد از پذیرش کپی‌رایت در ایران به سودهای نجومی می‌رسند؟
علی محمدپور از ناشران کودک و نوجوان در واکنش به اظهارات مدافعان سخنان رئیس اتحادیه جهانی ناشران می‌گوید:
غرفه ایران به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی حضور دارد و هزینه‌هایش را هم دولت جمهوری اسلامی می‌دهد. وقتی در غرفه ایران متهم به دزدی می‌شویم یعنی مسئولیت‌هایی را به‌جا نیاورده‌ایم. یا به این نمایشگاه نرویم یا کنوانسیون برن را دولت بپذیرد و با روی سفید در این نمایشگاه‌ها شرکت کنیم.
پول خرج کنیم تا به ما بگویند دزد کمی هزینه سنگینی است اگر کار ما از نظر معاهده‌های بین‌المللی جرم و دزدی نیست یک صندلی همان‌جا در فرانکفورت گذاشته شود تا به مشتریان توضیح داده شود چرا کار ایران دزدی نیست. و اگر این اتهام برای ما هزینه زیادی دارد خب به این کنوانسیون بپیوندیم. آبروی دولت و جامعه اسلامی را نمی‌توان به‌خاطر منافع گروهی از ناشران و مصرف‌کنندگان در سطح جهان به باد داد.
اما اظهارات کولمن تنها اتفاقات رخ‌داده در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نبود. لشکر عریض و طویل ایران که عموماً با بودجه دولتی در این نمایشگاه شرکت کرده بود هنوز گزارشی از دستاورد حضور خود نگفته است. در سال‌های گذشته تنها پس از چند ماه خبرهایی می‌آمد که با چند ناشر مذاکره شده و نهایتاً یک یا دو رایت فروخته شده است.
نکته دیگر که درباره غرفه ایران در فرانکفورت خبرساز شد برگزاری نشست‌هایی با حضور عوامل ایرانی در اروپا و نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود که باعث انتقادهایی نیز شد و حتی یکی از خبرنگاران داخلی با کنایه نوشت که «چرا این نشست‌ها در چهارراه ولیعصر برگزار نمی‌شود و حتماً باید در آلمان برگزار شود؟»
این نکته انتقادات دیگر ناشران را نیز در پی داشته است. امیرحسین بختیاری -مدیر انتشارات ایران‌شناسی– نیز در این باره گفت:
«قرار بود ما در این نمایشگاه از یکی از کتاب‌های‌مان با عنوان «پرندگان ایران» رونمایی کنیم ولی به ما گفته شد برای برپایی این مراسم وقت نداریم. درحالی‌که برنامه‌های غرفه ایران آن‌قدر غیرجذاب بود که حتی برای پر کردن صندلی‌ها از پرسنل ایرانی استفاده می‌کردند. به‌نظر من دولت نباید در این حوزه دخالت کند، چون با دخالت دولت رویکردها بشدت سفارشی می‌شوند. اگر مسئولان نشر بدون هیچ منفعت شخصی به این نمایشگاه بیایند، بهتر است. نباید این‌گونه باشد که شخصی به‌خاطر اینکه هر سال به این نمایشگاه آمده، پای ثابت این نمایشگاه باشد؛ در حالی‌که ناشرانی داریم که حرفی برای گفتن دارند. به‌طور کلی ما در نمایشگاه کتاب فرانکفورت رفتار حرفهای نداشتیم و هنوز این نمایشگاه را با نمایشگاه کتاب تهران اشتباه می‌گیریم.
اساساً غرفه‌های کشورهای حرفهای برنامه جنبی ندارند، اما غرفه ایران برنامه‌های جنبی زیادی دارد که معمولاً این برنامه‌ها با ایجاد مزاحمت برای غرفه‌های دیگر همراه است. صدای این برنامه‌ها در غرفه ایران بشدت زیاد بود و اگر من به‌جای غرفه‌های کناری غرفه ایران بودم، معترض می‌شدم؛ برنامه‌هایی که شاید یک‌درصد آنها با کتاب همخوانی داشت.»
علیرضا بهرامی مدیر نشر آرادمان نیز انتقاداتی به نوع حضور ایران در این نمایشگاه دارد:
وقتی می‌توان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت حضور جدی داشت که ضمن داشتن یک برنامه‌ریزی سالانه در سازمان و ساختار، دانست که چگونه می‌توانیم برای ایجاد تبادلات بین‌المللی، یک یا حتی زیر یک‌درصد رشد سالانه کنیم.
در نمایشگاه کتاب فرانکفورت باید مذاکرات پیگیری شوند اما این هم نه به‌صورت اتفاقی که مقامی مسئول از مقابل غرفه عبور و از تمام غرفه‌ها بازدید می‌کند و آنگاه این مسئله به‌عنوان دستاورد مطرح می‌شود؛ زمانی که در طول سال برای ملاقات با افراد مهم در عرصه نشر جهان برنامه‌ریزی کرده باشید و آنها طبق قرار قبلی و نه برای اعتراض و گلایه‌مندی از نپیوستن ما به کپی‌رایت، به غرفه ما بیایند و قراردادهایی منعقد شود، می‌تواند دستاورد باشد.
شواهد نشان می‌دهد مسئولان غرفه ایران حتی یک قرار ملاقات اقتصادی از پیش تعیین‌شده را هم نداشتند، عقلانی و به‌صرفه نیست که در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شرکت کنید و قرارهای ملاقات از چندماه پیش تعیین‌شده نداشته باشید، یعنی برای تبادل هیچ برنامه‌ریزی نباشد. متاسفانه حضور رسمی ما در این نمایشگاه به‌خاطر نبود تعهد و مسئولیت‌پذیری، به‌دلیل فقدان درک اهمیت حضور یا فقدان بازخواست، به این برنامه‌ریزی‌ها منجر نشده است.
سه، چهار سال است که مدیریت نمایشگاه یک نفر بوده است و این امر پذیرفته نیست که بعد از هر سه، چهار سال، از برگزاری مراسم روز ملی ایران در غرفه نمایشگاه کتاب فرانکفورت به‌عنوان دستاورد نام برده شود، به‌نظر من باید بازخواست صورت گیرد که چرا غرفه رسمی ایران بدون قرارهای رسمی در این نمایشگاه حضور پیدا کرده است؟
این دوره از نمایشگاه کتاب فرانکفورت با چنین حاشیه‌هایی به پایان رسید اما هنوز هیچ‌یک از مسئولین موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و وزارت ارشاد پاسخی در مقابل حواشی و انتقادات ندادند و احتمالاً نیز نخواهند داد و با سکوت خود این مسئله را نیز مانند مسائل قبل مشمول مروز زمان و فراموشی خواهند کرد.
هر چند مسائل دیگری نیز درخصوص هیات اعزامی ایران وجود دارد و شائبه‌هایی درخصوص اعزام بیش از حد نفرات که بعضاً سنخیتی با نشر ندارند نیز مطرح است؛ همچنان که مسائل مالی موجود در این زمینه نیز کاملاً شفاف نیست و کسی به‌صورت شفاف هزینه تمام‌شده این حضور را منتشر نمی‌کند؛ شاید انتشار این مسائل باعث شود اندکی در این نوع حضور تجدیدنظر شود یا این که در سال‌های بعد با دغدغه بیشتری درخصوص حضور کاروان ایران در این رویداد تصمیم‌گیری شود.
* ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس
نظر شما